چشم‌انداز کنفرانس جمهوری‌خواهان دمکرات ملی در اپوزیسیون

ارزیابی و نظریه‌پردازی پیرامون همگرایی نیروهای دموکرات ملی و ضرورت بازتعریف مفاهیم جمهوری‌خواهی

چکیده:

کنفرانس جمهوری‌خواهان دموکرات ملی در اپوزیسیون، در حالی وارد مرحله‌ی تازه‌ای از تدارکات خود می‌شود که تجربه‌ی نخستین دوره آن، سمینار 17 و 18 جون 2025هامبرگ، هم ظرفیت‌های تازه‌ای برای همکاری میان نیروهای سیاسی جمهوریخواه را نمایان کرد و هم ضعف‌های ساختاری و مفهومی جریان جمهوری‌خواهی را آشکار ساخت. این یادداشت تحلیلی، ضمن بررسی این روند، به ضرورت بازتعریف مفاهیم پایه، مرحله‌بندی مسیر کنفرانس تا کنگره و امکان شکل‌گیری شورای رهبری یا دولت موقت دموکرات ملی می‌پردازد.

سخن آغازین:

نخستین برنامه گردهمایی «جمهوریخواهان سرنگون طلب» که تحت نام سمینار همگرایی جمهوری‌خواهان دموکرات ملی در شهر هامبورگ در تاریخ 17 و 18 جون 2025 برگزار شد، را می‌توان گامی مهم در جهت احیای ظرفیت‌های سیاسی جمهوریخواهان دموکرات ایران در داخل و خارج از کشور دانست. با این‌حال، مسیر پیش رو برای دستیابی به همگرایی واقعی و سازمان‌یافته، نیازمند بازاندیشی در مفاهیم، اهداف و سازوکارهای همکاری است.هدف این تحلیل، ارائه‌ی چارچوبی عملی برای تدارک «کنگره‌ی جمهوری‌خواهان دموکرات ملی» است؛ مسیری که بتواند نیروهای پراکنده‌ی جمهوری‌خواه را حول محور اصول دموکراتیک و منافع ملی سامان دهد.

1- ضرورت بازتعریف مفاهیم پایه در جمهوری‌خواهی

یکی از مهم‌ترین چالش‌های جریان جمهوری‌خواه، نبود اجماع نظری بر سر تعریف جمهوری‌خواهی و اصول بنیادین آن است. در نبود چنین اجماعی، ائتلاف‌ها اغلب شکننده و کوتاه‌عمر می‌شوند. از اینرو، ضروری است که نیروهای جمهوری‌خواه بر «کلیدواژه‌های همگرایی» تمرکز کنند و از مباحث صرفا نظری فاصله بگیرند.

دو محور اساسی می‌تواند بنیان فکری مشترک این پروژه باشد:

الف) ضرورت گذار از جمهوری اسلامی و نجات کشور از رژیم موجود؛

ب) پذیرش حاکمیت قانون و پایبندی به اصول باورمندی (1)، به‌ویژه ده اصل بنیادین معرفی‌شده از سوی سازمان ملل متحد(2).

ایجاد توافق بر سر این اصول، می‌تواند زمینه‌ی همکاری پایدار و جلوگیری از انشعابهای زودرس را فراهم آورد و بنیانی روشن برای عمل سیاسی مشترک شکل دهد.

2- مرحله‌بندی مسیر کنفرانس تا کنگره جمهوری‌خواهان

بررسی تجربه‌ی تاریخی اپوزیسیون ایران نشان می‌دهد که ائتلاف‌های موفق زمانی دوام یافته‌اند که از اصول کلی آغاز و به‌تدریج به تفاهم‌های جزئی‌تر رسیده‌اند. بر همین اساس، روند کنفرانس و کنگره جمهوری‌خواهان باید در دو مرحله طراحی شود:

الف) مرحله‌ی نخست: تثبیت اصول و ساختار

– تأکید بر گذار از رژیم موجود و ایجاد آلترناتیوی دموکراتیک، توسعه‌گرا و حقوق‌بشری؛

– توافق بر شش اصل باورمندی (1) و ده شاخص اساسی حکومت دموکراتیک(2)؛

– برگزاری نشست‌های هماهنگی میان نهادهای جمهوری‌خواه برای ترسیم خط ‌مشی مشترک؛

– ایجاد ساختار منسجم برای تقسیم وظایف میان کمیسیون‌های کنفرانس.

ب) مرحله‌ی دوم: تشکیل شورای تدارکات و گسترش هم‌پیمانی

با موفقیت مرحله‌ی نخست و تشکیل شورای تدارکات کنگره جمهوری‌خواهان دموکرات ملی به‌عنوان گام بعدی، ضروری است این شورا تیمی مذاکره‌ کننده را برای گفت‌وگو با سایر نیروهای اپوزیسیون، از جمله دموکراسی‌خواهان و نهادهای بین‌المللی، تعیین کند تا مسیر شکل‌گیری بدیل ملی و فراگیر هموار شود.

3- اصول راهبردی در مدیریت کنفرانس

بر اساس تجربه‌ی دوره‌ی نخست، رعایت چند محور راهبردی می‌تواند روند برگزاری کنفرانس، 8 و 9 نوامبر 2025در هامبورگ، را بهبود بخشد:

الف) تمرکز بر تسهیل توافق‌ها و پرهیز از مباحث تئوریک اختلاف‌زا؛

ب) شفاف‌ سازی هدف نهایی کنفرانس به‌عنوان گامی برای ایجاد آلترناتیوی دموکراتیک و واقع‌گرا؛

پ) اجتناب از بهره‌گیری ابزاری از مفاهیم مبهم مانند «فدرال» برای ایجاد شکاف میان نیروها؛

ت) دعوت از نیروهای میانه ‌رو و اجماع ‌ساز، به‌جای چهره‌های حذف گرا یا رادیکال، برای تقویت فضای گفت‌وگو و اعتماد سازی.

4– ظرفیت‌های توافق میان‌جریانی

جمهوری‌خواهان در اپوزیسیون را می‌توان در سه گرایش اصلی در دو دسته‌ی فدرال‌خواه و غیرفدرال‌خواه طبقه‌بندی کرد:

– جمهوری‌خواهان سوسیالیست،

– جمهوری‌خواهان لیبرال،

– جمهوری‌خواهان سوسیال‌دموکرات.

با وجود تفاوت‌های فکری، هر سه جریان بر دو محور کلیدی بسترهای یک نظام دموکراتیک و گذار از نظام موجود تأکید دارند. این اشتراک می‌تواند زمینه‌ی عملی برای همکاری و تشکیل بدیلی دموکراتیک و منسجم را فراهم آورد. بدیلی که نه تنها در برابر سلطنت ‌طلبان و تمامیت‌ خواهان، بلکه در برابر بی‌برنامگی و پراکندگی سیاسی نیز بایستد.

5- تعامل با نیروهای اتنیکی

کنفرانس جمهوری‌خواهان دموکرات ملی باید سیاستی مبتنی بر دیپلماسی گفت‌وگو و احترام متقابل را در قبال نیروهای اتنیکی در پیش گیرد. اینان نیروی واقعی و مسمم گذار از رژیم و ظرفیت و توان بالا برای برقراری آزادی، دموکراسی، عدالت اجتماعی و رفاه در ایران یکپارچه هستند. با توجه به نبود انسجام و قدرت سازمانی کافی در گفتمان فدرالیسم در سطح کشور، جریان‌ها  فدرالخواه که بیشتر آنها تشکیل شده از اتنیکها است، در شرایط کنونی میتوانند با دیگر جریانها همگرای و همکاری در تشکیل بدیل ملی داشته باشند. در مقابل، دیگر نیروه میباید تأکید و تضمینهای کافی در حقوق برابر شهروندی و پذیرش تنوع فرهنگی و زبانی ایران داشته باشند تا پایه‌ی شایستگی و بایستگی این پروژه تامین و تقویت گردد.

 6- چشم‌انداز نهایی: شورای رهبری یا دولت موقت

نقطه‌ی نهایی این فرایند، تشکیل کنگره‌ی بزرگ اپوزیسیون دموکرات ملی با محوریت جمهوری‌خواهان است. این کنگره می‌تواند زمینه‌ی شکل‌گیری شورای رهبری یا دولت موقت دموکرات ملی را فراهم کند. سازوکار چنین شورا یا دولت موقت در ایجاد ظرفیت‌های تازه برای گذار سیاسی، اعتماد نیروهای مدنی و سیاسی کشور است.

پایان سخن:

کنفرانس جمهوری‌خواهان دموکرات ملی در اپوزیسیون، در صورت عبور موفقیت آمیز از کنفرانس 8 و 9 نوامبر 2025 هامبورگ، ‌پردازی و حرکت بسوی عمل، می‌تواند نقطه‌ی عطفی در تاریخ اپوزیسیون دموکرات ایران باشد. تجربه‌ی نخستین دوره نشان داد که ظرفیت‌های قابل توجهی برای همکاری و هم‌گرایی وجود دارد؛ اما تداوم آن منوط به اعتمادسازی، پایبندی به اصول مشترک و برنامه‌ریزی منسجم است.

اگر این مسیر با مدیریت شایسته، شفافیت و تعامل پیگیری شود، جمهوری‌خواهان دموکرات ملی قادر خواهند بود برای نخستین بار در چند دهه‌ی اخیر، بدیلی معتبر، ملی و دموکراتیک را در برابر نظام کنونی معرفی کنند. بدیلی که بر پایه‌ی گفت‌وگو، اصول و مسئولیت‌پذیری سیاسی استوار شده است.

اکبر کریمیان

26/10/2025

1- چارچوب باورمندی :

ما جمهوریخواهانی هستیم که بر اساس شش بند زیر برای رسیدن به بسترهای یک نظام دموکراتیک گرددهم آمده‎ایم:

۱- گذار از کلیت و تمامیت رژیم جمهوری اسلامی و باور به ضرورت سرنگونی یا براندازی آن به‌عنوان پیش‌شرط استقرار نظامی نوین و دموکراتیک.

۲- باور به جمهوری‌خواهی و التزام به نظامی مبتنی بر اراده‌ی آزاد شهروندان و غیر موروثی.

۳- پایبندی به وحدت ملی ایران و فعالیت در چارچوب ایران واحد.

۴- التزام به ده شاخص تعریف‌شده از سوی سازمان ملل متحد برای حکومت‌های دموکراتیک و باور به اصول بنیادین مردم‌سالاری، حقوق بشر و حاکمیت قانون.

۵- پذیرش اصل خرد جمعی در فرآیند تصمیم‌گیری و تعهد به همکاری، گفت‌وگو و اجماع در مسیر دستیابی به اهداف مشترک کنگره.

۶- جدایی دین از نهادهای حکومتی(سه قوه) و نهادهای سیاست‌گذار

2- کمیسیون سازمان ملل متحد، عناصر زیر را به‌عنوان ارکان اساسی دموکراسی اعلام کرد:

احترام به حقوق بشر و آزادی‌های بنیادین

آزادی انجمن (تشکل‌یابی)

آزادی بیان و عقیده

دسترسی به قدرت و اعمال آن مطابق با حاکمیت قانون

برگزاری انتخابات آزاد و منصفانه به‌صورت دوره‌ای، با رأی‌گیری همگانی و مخفی، به‌عنوان ابراز اراده مردم

وجود یک نظام کثرت‌گرا از احزاب و سازمان‌های سیاسی

تفکیک قوا

استقلال قوه قضاییه

شفافیت و پاسخگویی در اداره امور عمومی

رسانه‌های آزاد، مستقل و کثرت‌گرا

منبع؛
https://www.un.org/en/global-issues/democracy#:~:text=Moreover%2C%20in%202002%2C%20the%20Commission,An%20error%20occurred.